navigasi

Senin, Januari 07, 2008

Banjar

BANJAR ... OH .... BANJARKU

Disambat haja urang Banjar, kabanyakan urang di Malaysia tahu inya adalah suku kaum Melayu nang banua asalnya matan Banjarmasin, Kalimantan. talintas di kapala kita daerah utama wadah bubuhan kita bagana di Perak, Selangor, Johor dan Sabah. (istilah Bubuhan adalah merupakan kelompok kekerabatan ambilinia: seseorang menjaddi warga masyarakat bubuhan kerana masih se keketurunan dengan mereka, dari pihak ibu saja atau dari pihak ayah saja, mau pun kedua-duanya, dan menetap dalam lingkungan bubuhan tersebut. Seseorang dapat masuk menjadi warga kelompok apabila kawin dengan salah seorang warga dan menetap dalam lingkungan pemukiman mereka). Generasi kaampat urang Banjar di Malaysia kebanyakannya sudah putus hubungan keluarga wan bubuhan Banjar di Banua atawa di Sumatera.

Bakisah pulang pasal Bahasa banjar atau rajin disambat urang 'Basa banjar', bilang kada baanyak urang nang tahu. Kada tunggal urang Melayu, nang sabukuan kawitan ayah uma Banjar gin kada tahu akan Basa Banjar. Amun diganang-ganangakan nasib banjar Banjar... marista gin ada, mahinam gin ada. tapi kaya itu pang hakikat nasib Basa Banjar wahini.
Ditakuni "ikam urang banjarkah?"
Jawabnya, "Ya, mak bapak I orang Banjar, tapi I tak reti nak cakap, kalau dia orang cakap Banjar, I fahamlah sikit-sikit. Tapi kalau nak cakap I sendiri pun tak tau"

Rancak banar kita mendangar pangakuan bubuhan kita nang kaya di atas. tadapat jua sapalih nang labih taruk, langsung kada purun mangakui inya urang Banjar. Napa-napakah sababnya maka kaya ityu hakikatnya kita kada kawa mambariakan jawapannya.

Alhamdullillah babarapa tahunan ini, ada bubuhan kita nang bausaha manubuhakan Pertubuhan Banjar Malaysia agar basa dan budaya Banjar tatap haja kakal diwarisi oleh generasi dudi. Atas kasadaran ini jua pang, ulun umpat manyurung pandir manandaakan sukungan atas usahabubuhan kita di Pertubuhan Banjar. Biar bahasanya rakai, asa ada nang kawa dipakai. Ujar urang bahari 'baik mambuang hintalo sabigi pada tambuk sakataraan'. Baik mambuang malu sabab bahasa rakai pada diam ranai sabarataan.

Antara panyabab kenapa Basa Banjar kurang dipakai dalam pamandiran sehari-hari mungkin masih tadapat bubuhan kita nang supan, kada purun katahuan urang nang inya urang Banjar. Seakan ada rasa randah diri. Ini mungkin kerana urang Banjar karap dikait akan dengan bangsa nang 'pahaangatan' atau lakas baamarah. Perkataan 'timpas' wan 'parang panjang' bilang sebati atawa kada lingkah wan urang banjar di kalangan suku kaum Melayu nang lain.

Kada tahu jua kanapa maka kenapa perkataan timpas dijadiakan 'brand' atawa dicap kepada urang banjar. Mungkin ada kaitannya wan beberapa peristiwa sejarah nang tajadi di tanah Melayu nang melibatkan urang Banjar.

Antaranya perang Kedah-Siam, malibatkan tokoh ulama Banjar, Tuan haji Hussein Kadah al-Banjari. Sidin dilantik oleh Sultan Kedah sebagai Panglima Perang mengatuhai angkatan Kedah. dua peristiwa berdarah lain menentang kominis di Sunagi Manik, Perak dan di Batu Pahat, Johor mealibatakan utrang Banjarjua. Mungkin kerana peristiwa nang ini maka perkataan 'timpas' lakat pada bubuhan kita.

Sabanarnya kawanian wan kaparwiraan urang Banjar disandaraakan kepada konsep jihad nang dianjurakan oleh Islam, hagan membujurakan nang hak wan manantang nang bathil. wayah malawan Balanda bahari, Pangiran Antasari masyhur lawan slogan parang 'kafir menyarah waja sampai ka puting'. Jadi tabukti tumatan bahari samangat jihad sudah ditanam dalam jiwa urang Banjar.

Kebudayaan urang Banjar kurang diketahui umum, khususnya oleh urang Melayu nang lain. Kadada sebarang upacara kebudayaan nang kawa dikaitakan wan urang Banjar di Malaysia. Paninian kita nang datang tumatan Banjar kalua, Amuntai, Kandangan atawa Tungkal bilangnya kada mambawa langsung kebudayaan ke Tanah Melayu. Nang dibawa hanya nang ada tarait wan ugama. Contohnya mambaca barzanji, hederah atawa mambaca munakib Wali Saman.

Kebudayaan lain seperti madihin, tarian, nyanyian atawa adat bapangantinan nang disambat urang 'bagajah gamuling' ditinggalakan tarus di banua asal. nang babeda bangat lawan kaum Melayu nang lain, ujarnya 'biar mati anak asal jangan mati adat'. Urang Jawa tatap haja mambawa tarian kuda kepangwan wayang kulit ka Tanah Melayu., urang Minang ke mana haja bubuhannya tulak tatap haja bataal wan adat papatih. Malang bagi kita generasi Banjar nang dudi ni, kita kada tahu napa-napanya 'madihin', napa-napanya 'hederah', mandangar ngaranya haja gin kada suah.

banyak kabisaan urang Banjar semasa di banua seperti baulah tapih bermutu tinggi 'kain Samarinda', malukis batik Banjar nang disambat 'sasaringan' atawa batukang amas barlian kada diwarisiakan pada generasi dudi di Malaysia. Kabisaan wan kapandaian nang disambataakan tadi lanyap sama sakali. Ini satu karugian bagi masyarakat Banjar di sini.

Daerah wan padesaan wadah bagana bubuhan Banjar agak ketinggalan wan saraba kakurangan dari kemudahan jalanraya, banyu pili wan letrik. Ini mungkin ada kaitan wan diskriminasi kerana fahaman didokong oleh kebanyakan bubuhan kita.

Itu kada jadi masalah kepada urang Banjar nang kebanyakannya bagawi batanam padi atawa bakabun nag kulihannya 'spamatuk sapangikih'. Bubuhan kita tatap haja redha wan basyukur atas nikmat Allah. Imbah haja mangatam bubuhannya kada kalumpanan mangaluarakan zakat awan basadakah. Mungkin kerana rezeki urang bahari bababrakat. Nerasah wan masigit makmur, sakulah pondok kada tahitungan banyaknya di padaerahan urang Banjar.

'bamula asal rabung', hutan ditabang, mana nang tagah dilingaii, paya ditohor, paparitan dicangkul. Kaya itu pang urang bahari baastilah mambuka padesaan hagan bababndang atawa bakabun 'manyudi nasib di banua urang. lama kelamaan padaerahan urang banjar umpat maju, mambangun wan makmur datang ka wayahini.

Pada pemulaannya generasi anak Banjar diganalakan daalam suasana sarba kesederhanaan wan kekaurangan. Kedadaan ini banyak mempengaruhi sikap anak urang Banjar. Anak-anak banjar nang masuk ka sakulah berasrama penuh (pada awal 1970an) kebanyakannya bersikap pendiam atawa lambat menyesuaikan diri dengan kakawalan lain di asrama. Amun diitihi pambawaan ini kakal datang ka tuha. Urang Banjar nang berjaya gin masih haja manuh wan kada banyak ilun.

bahari jarang banar urang Banjar bakawin dengan urang Melayu nang lain. Kabiasaannya perkawinan ditata oleh urang tuhanya sama ada kawitan atawa kaum kaluarga. tadapat jua nang ditunangakan tumatan halus, apabila ganal langsung haja dikawinakan. Kebanyakannya kawin wan kulaan atawa bubuhan saurang nang parak wan rumah. samapaai ada pantun banjar nang kaya ini ilunnya:
Nyamannya makan karak
Makan karak dalam piringan
Nyamannya balarangan parak
Nyaman hagan batitiringan.

Kadada jua kajian nang diulah, kanapa urang Banjar katuju mangawinakan anak wan anak bubuhan saurang. Mungkin maikut cara nabi nang mangawinakan anak wan kulaan. Contohnya Siti fatimah wan saidina Ali. Mungkin jua supaya nasab (keturunan) kawa dijaga Amun kawin wan urang luar kada tahu napa-napa dihayau keturunannya. Ada jua nang mamadahakan supaya harta kada talapas ka tangan urang lain. Ada jua nang nyambat hagan kaikat kula supaya labih rakat. Amun ada nang kada ruhui kawa diparbaiki supaya tatap kula 'biar ganting asal jangan pagat '.

Bagi bubuhan banjar wahini, sual judoh urusan saurang tagantung pada nang ampun awak. handak kawin wan urang parakkah atawa urang jauhkah, anak dara 'bujang pancukankah' atawa balu sugihkah, balu anak baliritkah inya kadi jadi sual langsung. Bagi nang kada handak 'abuh' kawin kawa ai manjawan wan pantun cinta satia;
Panjang rumpaut jumpapai
Paikat laki dadaian kain
Amun judo baluman sampai
Hakikat hati kada pada nang lain.

Bahari jarang banar tadangar ada urang Banjar nang bajaya atawa manjdi urang ganal dalam kerajaan. Wayah itu syarikat swasta balum takanal. Amun bangsa lain seperti Jawa, Minang dan lain-lain sudah banyak nang berjaya. uarang banjar katinggalan disababakan pengaruh latar belakang budaya. Urang banjar nang terkenal kuat beagama,a da kalanya terlalu ekstrim. Contohnya sabalum tahun 1970an, anak urang Banjar ditangati atawa kada dibanarakan mangji di sakulah urang putih, takutan jadi kristian.

Akibatnya urang banjar kurang menyerlah dalam bidang fardhu kifayah atawa duniawi ujar urang wayahini. Bilang kadada nang mangaji tinggi dalam bidang teknologi atawa professional. saingat ulun nang takanal dalam Jabatan Kerajaan cuma Tan Sri Ainuddin Wahid. Wayah bagantu wayah urang Banjar semakin maju, nang jadi pegawai ganal, pengusaha atawa ahli profesional kada tahitung dah. Kemajuan menjadiakan masyarakat Banjar semakin terbuka. Pergaulan semakin luas, kawin campur wan urang lain gin rancak jua. Kesemua ini menjadikan Basa banjar semakin jauh atawa semakin luput dari muntung anak banjar.

Sambatan Basa banjar nang balain wan Bahasa Melayu, sapalih tagak kasar, sapalih tagak balagu 'mahalabiu', ada sapalih laju mancarucus nang kaya ilun buurung manyababakan anak Banjar supan bapandir mamakai basa saurang di apdang urang banyak. Bubuhannya labih katuju babahasa Melayu atawa Inggeris walau sesama Banjar. bab nang ini kebanyakan urang Banjar kada wani banyak surah pasal takutan 'tabulik tungkat takana dahi saurang'. nang kawitan pulang tadapat jua nang katuju mandiri anak pakai bahasa Melayua walau anak tu bahari caricusan bapandir banjar. nang madam atau bamastautin di bandar ganal jarang banar takumpul wan bubuhan Banjar. Kana pulang kawin dangan urang Melayu langsung saumuran kada basurah atawa bakisah dalam basa Banjar.

Dari segi penulisan pulang, memang urang Banjar banyak manulis, menghasilakan karya-karya ganal dalam bidang agama. Buku-buku seperti Sabilal Muhtadin wan Perukunan Besar Melayu karya Shaikh Mohd Arshad, Dar al-Nafis karya Shaik Abd Rahman Siddeq, kitab-kitab lain menjadi rujukan di saluruh Nusantara. Oleh kerana bahasa Banjar bilang sama atawa kada banyak bedanya wan bahasa Melayu maka kebanyakan karya ganal tersebut ditulis dalam bahasa Melayu. nang bujur-bujur ditulis dalam bahasa Banjar sabukuan cuma bebarapa kisah bahari seperti 'Hikayat Banjar' dan 'Undang-undang Suiltan Adam'.

Karya-karya Banjar ini kada dikatangahakan atawa jarang urang wayah mambicarakan sejarah penulisan kesusteraan Melayu di Nusantara. Karya kesusateraan banjar 'dihigaakan'. Nang rancak disambat hanya karya-karya penulis Riau, Sumatera dan Tanah Melayu sahaja. kada hairan amun beberapa ikung banar bubuhan Banjar kita nang suah mambaca hikayat-hikayat ini.

Amun kaya ini keadaannya, napa akan jadi kepada Basa Banjar alaf baru?. Lima atawa sapuluh tahun akan datang? Rigi atau kada kita amun bahasa Banjar pupus di bumi Malaysia? Amun kada rigi, maka siapa nang ampunya tanggungjawab mamastiaakan agar bahasa Banjar tatap berkembang atawa kakal sebagai salah sabuting dialek Melayu nag kaya wan kosa kada dan dipandirkan dikalangan urang banjar? Fikirkan jua tentang banyak lagi khazanah kesusateraan Banjar nang masih ditaruhi di Eropah khususnya di Belanda dan England. Mungkin anak cucu kita nang masih kawa babasa Banjar bapaluang maungkai rahasia dan kekayaan kesusasteraan Banjar pada masa akan datang.

Mohamad Azlan Ali Bashah.
Cheras, Selangor.

Karangan pemenang hadiah saguhatai dlm laga Mengarang dgn Bhs Banjar 1999 anjuran Pertubuhan BANJAR MALAYSIA

Tidak ada komentar: